Adrianus Benedictus van Lieshout
Adrianus Benedictus van Lieshout (Waalwijk, januari 1802 - Waalwijk, 30 januari 1885) was een Waalwijkse tekenaar en calligraaf.
Inhoud |
Inleiding
"Een kunstenaar waarop Waalwijk met recht roem mag dragen." schreef de Echo van het Zuiden op zondag 1 februari 1885 in het overlijdensbericht van A.B. van Lieshout. Deze 19de eeuwse Waalwijkse kunstenaar moet een bekend en gezien figuur zijn geweest in zijn geboortedorp gedurende zijn leven. Na zijn dood raakte hij grotendeels in de vergetelheid. Vooral zijn talloze tekeningen, her en der in openbare en particuliere collecties verspreid, bleven en blijven getuigen van het kunstenaarschap van deze Waalwijker.
In 1994 ontving het Waalwijkse gemeentearchief een collectie notities en fotokopieën over Van Lieshout en zijn werk, hoofdzakelijk in de jaren tachtig bijeengebracht door de heer J.A. Swarts uit Waalwijk. Dit interessante materiaal werd het jaar erna nog verrijkt met talloze originele tekeningen van Van Lieshout die het gemeentearchief, samen met het archief van het Sint Jorisgilde uit particulier bezit verwierf. De beide collecties vormden de basis van een tentoonstelling van het Waalwijkse gemeentearchief over het leven en werk van deze vergeten 19de eeuwse Waalwijkse kunstenaar, die in de maanden juni en juli 1997 te zien was in de bibliotheek te Waalwijk. Dit artikel vormt een eerste schriftelijke neerslag van de in het kader van deze expositie verzamelde gegevens en beoogt dan ook niet volledig te zijn.
Afkomst
Adrianus Benedictus van Lieshout werd in januari 1802 in Waalwijk geboren als zoon van Gerardus van Lieshout en Dimphina van Ballekom. Vader Van Lieshout was meestertimmerman en afkomstig uit Loon op Zand. Na zijn huwelijk in 1789 met de Waalwijkse Dimphina van Ballekom vestigde het echtpaar zich in deze plaats. Van de tien kinderen die dit gezin voortbracht, bleven er uiteindelijk zes in leven. Naast Adrianus waren dat zijn broer Theodorus (1790-1856) die huwde met Cornelia Verwiel en ook meester-timmerman werd, de drie ongehuwde zusters Petronella (1790-1855), Maria (1794-1880) en Adriana (1799-1884), allen mutsenmaakster, en de jongste zus Judith (1805-1836), die trouwde met "verwer" Hendrikus Baijens. Vader Van Lieshout kocht in 1806 voor f 900,- het huis A 84 in Waalwijk (nu Grotestraat 335-337). Dit pand was gelegen ten westen van het toenmalige raadhuis van Waalwijk (nu kantoor Noord-Braband). Samen met ruim 50 andere panden werd het huis in de as gelegd tijdens de grote stadsbrand van Waalwijk op 25 juni 1824, maar daarna weer opgebouwd.
Na het overlijden van vader in 1820 en moeder in 1847, bleven de drie ongehuwde zussen van A.B. van Lieshout hier wonen. Broer Theodorus, die in zijn vaders voetsporen was getreden, woonde elders in Waalwijk.
Adrianus Benedictus woonde in 's-Hertogenbosch, waar hij in de jaren twintig de kunstopleiding volgde en later werkzaam was.
Hij bleef ongehuwd. In 1850 keerde hij terug naar zijn geboorteplaats en woonde hij met zijn zussen en nicht Theodora Wilhelmina Baijens in zijn ouderlijk huis. A.B. van Lieshout overleed kort na zijn 83ste verjaardag in januari 1885.
Opleiding en loopbaan
A.B. van Lieshout moet als zoon van een meester-timmerman vertrouwd zijn geraakt met nauwkeurig meet- en tekenwerk. Naast de nodige interesse zal hij hiervoor zeker ook de nodige aanleg hebben gehad. Van Lieshout werd na de lagere school immers toegelaten tot de Koninklijke School voor Nuttige en Beeldende Kunsten in 's-Hertogenbosch. Hier behaalde de 18-jarige Waalwijker in het cursusjaar 1820-1821 de eerste prijs in de bouwkunde. Tijdens de cursus van 1821-1822 werd Van Lieshout opnieuw bekroond met de eerste prijs in de ornamentkunde. Van Lieshouts tekeningen kregen waardering: op een tentoonstelling in Den Bosch in 1825 werd werk van Van Lieshout geëxposeerd. Na zijn opleiding aan de Bossche Koninklijke School verbleef hij (na 1828) onder meer in Brussel, waar hij vermoedelijk zijn opleiding voortzette. In de jaren dertig was Van Lieshout vennoot in de steendrukkerij Mourot en Comp. ��Oftewel Mourot en Van Lieshout. Deze lithografiefirma was opgericht door Jean François Michel Mourot (1803-1847) en onderhield nauwe relaties met de Bossche Koninklijke School. Verschillende leerlingen van de school konden hier praktijkervaring opdoen, terwijl de drukkerij modellen voor het onderwijs kon leveren. Het bedrijf liet enige fraaie steendrukken na, maar was geen lang leven beschoren.
Of het de opvallende studieresultaten waren die Van Lieshout uiteindelijk aan een definitieve baan hebben geholpen, of de invloed van de Waalwijker L.D. van Heijst, werkzaam bij het kadaster en later burgemeester van Waalwijk. In ieder geval was Van Lieshout in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw in dienst bij het kadaster in ' s-Hertogenbosch.
Aanvankelijk in de rang van boekhouder, werd hij in 1840 als tekenaar aangesteld. Het was in deze periode dat hij zijn bekendste werk vervaardigde: de "kaart van de Provincie Noord Braband" (1842). Deze was op basis van kadastrale opmetingen van zijn collega's L. van der Voort Pieck en M. Kuyl op de schaal 1:50.000 en in 12 bladen getekend door A.B. van Lieshout. In een artikel uit 1853 over aardrijkskundige publicaties van die tijd wordt Van Lieshout geroemd om deze en een andere kaart: "Zoo is ook, om thans wat meer bij huis te blijven, de Kaart van Noord-Brabant door wijlen den Heer Pieck - wel te verstaan dat eigenlijk een ander er zeven jaren op geblokt heeft - oneindig veel nauwkeuriger, verstandiger en bruikbaarder dan het beste wat de Cartographie, in drie eeuwen van beschaving en vooruitgang, van den Lande der Taxandriërs gemaakt had. Dat voortreflijk werk is echter hoog in prijs en niet zoo gemakkelijk overal neer te hangen, waar men eene kaart van onze meest-uitgestrekte provincie noodig heeft. (...) Nog zagen wij dezer dagen eene bijzondere fraaije Reiskaart van 's-hertogenbosch naar Schiedam per Stoomboot, mede uitgegeven door den verdienstelijken Steendrukker M. van Osch. Dit kaartje, in de manier der duitsche Rijn- en Moezelkaarten bewerkt, is men aan de naauwkeurige vlijtigheid van den Heer A.B. van Lieshout verschuldigd, en deze, soo wij ons niet bedriegen, is eigenlijk de man, die ook de straksgenoemde groote Kaart van Noord-Brabant vervaardigde, en daaraan heel wat beters verdiend had dan het kleinpensioen waarmede hij in het dorp Waalwijk thans vergeten leeft."
Werk in Waalwijk
Zoals uit het bovenstaande blijkt, vestigde A.B. van Lieshout zich na zijn vroege pensionering bij het kadaster in oktober 1850 weer in zijn geboorteplaats Waalwijk. Als tekenaar was hij in zijn geboortedorp een veelgevraagd ontwerper voor eretekens, erebogen, versierselen en dergelijke.
In 1858 werd besloten in Waalwijk een gemeentelijke tekenschool op te richten. A.B. van Lieshout werd als "oud tekenaar bij het kadaster" benaderd om directeur te worden. Van Lieshout stemde hier "ten belange van den ambachtsman en ter liefde van de kunst" mee in.
Hij vroeg hierbij geen salaris uit de gemeentekas maar maakte wel het voorbehoud om, "des verkiezende, altijd deze betrekking te kunnen neerleggen". In januari 1859 ging de school van start in een deel van het oude raadhuis aan de Grotestraat. Als tegemoetkoming ontving Van Lieshout jaarlijks een blijk van erkenning in de vorm van een boek ter waarde van f 30,- tot f 40,-. Later kreeg hij een vast salaris van f 75,- per jaar. In 1869 kon de cursus niet van start gaan omdat de docenten Van Lieshout en Meulkens formeel geen lesbevoegdheid hadden. De school bleef vier jaar gesloten. In 1873 werd de tekenschool heropgericht. Opnieuw werd Van Lieshout benaderd voor het directeurschap, maar ditmaal bedankte hij. Daarbij zal wellicht niet alleen zijn ouderdom, maar ook zijn aangetaste eer een rol hebben gespeeld. Th.A. van Delft (1848-1904), vermoedelijk oud-leerling aan de tekenschool, werd nu directeur. In 1889 kwam een gebouw tot stand in de Stationsstraat (nu modehuis Van Dijk) waar ook de "teekenschool" een nieuw onderkomen kreeg.
Oud maar actief
Van Lieshout bleef ook na zijn actieve loopbaan bezig met tekenen. Voor diverse particulieren, instellingen en verenigingen in en buiten Waalwijk maakte hij ontwerpen voor diploma' s, erebogen, medailles, schilden etc. De Koninklijke handboogschutterij "Recht door Zee" benoemde Van Lieshout tot erelid. In de door hem opgezette legger van het Waalwijkse St. Jorisgilde beeldde Van Lieshout zichzelf af als Lid van Verdiensten. Als devies bij zijn "wapenschild" met tekenattributen staat zijn motto "Past en meet wel". Deze spreuk bleef hij gedurende zijn verdere leven trouw: ook het maken van kaarten en historietekeningen bleef hem trekken. Een belangrijk deel van zijn werk heeft een documenterend karakter, hetzij getekend, hetzij geschreven. Hiertoe behoren onder meer tekeningen van het afgebrande Waalwijkse raadhuis, een plattegrond van de schuurkerk, een plattegrond van de grote Waalwijkse stadsbrand, een kaart van de overstromingsramp in Nieuwkuijk.
Op 30 januari 1885 overleed de ijverige tekenaar.
De Waalwijkse Echo van het Zuiden schreef bij die gelegenheid: "Onze gemeente heeft een zwaar verlies geleden door het afsterven van den om zijne werken door ons gansche vaderland beroemden teekenaar, den weledelen heer Adrianus Benedictus van Lieshout, oud-ambtenaar van het kadaster, die gisteren in den hoogen ouderdom van 83 jaren, na eene korstondige ongesteldheid overleed, tot zijne laatste oogenblikken nog met jeugdigen ijver bezield (...) Wat hij voor Waalwijk, - wat hij voor Noordbrabant, - ja, laat ons vrij zeggen, wat hij voor heel Nederland geweest is, getuigen zijn talrijke kadastrale kaarten en andere teekeningen, die alle ware juweelen van pennevruchten kunnen genoemd worden."
Na de dood van Van Lieshout werden al zijn tekeningen en goederen nagelaten aan zijn nicht Theodora Wilhelmina Bayens (1835-1897). Haar broer schonk een deel van de Van Lieshoutnalatenschap aan instellingen als de gemeente Waalwijk (portret van Van Lieshout geschilderd door Madiol, 1870) en het St. Jorisgilde. Het overige materiaal, zoals "Boek- en Plaatwerken waaronder een zeldzame verzameling van wijlen den kunsttekenaar van Lieshout" werd in 1916 publiek verkocht en raakte hierdoor verspreid. De tekeningen en geschriften zijn inderdaad het fraaie bewijs van het vakmanschap en de accuratesse van Van Lieshout. Naast deze papieren nalatenschap houdt enkel de naam "A.B. van Lieshoutlaan" de herinnering levend aan deze negentiende-eeuwse Waalwijkse kunstenaar. Moeten we misschien niet eens een herinneringssteen aanbrengen met zijn portret aan het pand dat thans op de plaats staat waar A.B. van Lieshout werd geboren en een groot deel van zijn leven woonde?
Bron
De oorspronkelijke tekst van dit artikel is met toestemming van de auteur Jac. Biemans overgenomen uit: 'Adrianus Benedictus van Lieshout (1802-1885), Leven en werk van een vergeten Waalwijkse tekenaar en calligraaf', De Klopkei (21e jaargang, 4e kwartaal 1997) blz. 127.
